The Handmaid’s Tale: wijze lessen van een gruwelijk scifi-drama

Onlangs werd de zinderend spannende seizoensfinale van The Handmaid’s Tale van zender Hulu uitgezonden, in Nederland alleen te volgen via streamingkanaal Videoland. Hij wordt geranked onder de grote series als Mad Men, Narcos en Breaking Bad. Normaal onhaalbaar voor een scifi-serie, omdat de doelgroep hiervoor zeer specifiek is. Waarom slaat dit verhaal zo goed aan? Welke narratieve technieken worden gebruikt in The Handmaid’s Tale en hoe kun je deze toepassen op storytelling?

Terug naar de middeleeuwen

Het verhaal speelt in de nabije toekomst. Na een burgeroorlog heeft een extreem gelovige christelijke groepering de staat Gilead gesticht in de VS. Hun doel: het extreem lage geboortecijfer (veroorzaakt door milieuvervuiling) weer op peil brengen. Alle vruchtbare vrouwen zijn gemerkt met een rood oormerk en moeten gedwongen als ‘handmaid’ (dienstmaagd) kinderen baren voor hoge officiers. Ongehoorzaam gedrag of vluchten wordt afgestraft met barbaarse middeleeuwse lijfstraffen, wat de serie behoorlijk gruwelijk maakt.

Visueel gelikt

Ondanks dat de serie in de toekomst speelt, lijkt het alsof je naar een kostuumdrama kijkt. Er is behoorlijk wat geld gepompt in het visuele plaatje en dit levert gelikte beelden op die een kille toekomst schetsen. De kleding bevat de stijl van de vroegere pioniers van de VS en de witte, inmiddels iconische kap, die de handmaids dragen is een knap stukje branding. Inmiddels gekopieerd bij diverse protesten voor vrouwenrechten en anti-abortusdemonstraties. De bijbehorende rode cape spat van het scherm als een druppel bloed in het meestal besneeuwde landschap. Buiten het rood van de capes zijn de beelden verder grauw en dit gebrek aan kleur, net als de eeuwigdurende lijkende winter dragen bij aan de kille sfeer.

Ouderwets versus actueel

Buiten de ouderwets aandoende kledingstijl zijn er meer verwijzingen naar het simpele leven van vroegere tijden. Het is verboden voor vrouwen om te lezen of studeren, dit zou maar afleiden van hun werkelijke doel (het baren van kinderen). Je ziet nergens mobiele telefoons en er wordt constant geciteerd uit de bijbel. De impact hiervan wordt vergroot door beelden van deze vrome maatschappij, af te wisselen met die van het vrije Canada, waar iedereen nog wel driftig in zijn mobieltje loopt te tetteren en gay stelletjes zoenend op straat worden gefilmd. In Gilead is homoseksualiteit een doodzonde, wat extra schrijnend voelt doordat relatief veel van de karakters gay zijn.

Brute straffen

Er wordt handig geschakeld tussen het heden en verleden in de serie door herinneringen van de hoofdpersonen te verweven met de keiharde dagelijkse realiteit. Dit draagt ook bij aan de ‘lichte’ momentjes tussen alle gruwelen. En die laatste zijn er in overvloed: ketters worden opgeknoopt en aan ‘de muur’ gehangen, als afschrikwekkend voorbeeld voor de rest. De handmaids worden met een soort tasers in het gareel gehouden en ledematen worden verwijderd voor de kleinste vergrijpen. De orde wordt gehandhaafd door zwaarbewapende elite-eenheden en dan zijn er nog ‘de Ogen’: geheime spionnen á la de Cubaanse burgerwacht. Die zijn in diverse huishoudens geïnfiltreerd om misdragingen aan te geven en een extra opgejaagd sfeertje creëren. De handmaids worden in hun vruchtbare periode tijdens een zogenaamde Bijbelse Ceremonie (er wordt verwezen naar Rachel en haar dienstbode Bilha) door hun officier verkracht, terwijl ze worden vastgehouden door diens echtgenote. Als dit leidt tot een zwangerschap genieten ze iets meer status en een betere behandeling, maar na de geboorte mogen ze nog borstvoeding geven en dan is het uit met de pret. Dan wordt het kind afgestaan en gaan de moeders door naar een volgend gezin. Als er wordt tegengestribbeld volgt de muur of word je naar de koloniën gestuurd, een soort Russisch aandoende werkkampen in vervuild gebied, waar je werkt aan het opschonen van de grond totdat je doodgaat.

The Secret of Success

Een deprimerende serie dus, maar wat maakt hem zo populair? Het volgt in de eerste plaats vrij rechtlijnig de basisregels van een succesvol verhaal met de daarbij behorende narratieve elementen. Welke regels zijn dit?

1. Het is een klassieke vertelling van goed versus kwaad met dermate veel verwijzingen naar actuele thema’s dat hij ook veel vragen en discussie oproept. Wat als ons dit overkomt? Hoe gruwelijk ook, het lijkt allemaal heel goed mogelijk. Juist doordat de serie maar een beperkt aantal jaar in de toekomst speelt voelt het allemaal als heel dichtbij. Als iemand als Trump aan de macht kan komen, kan een religieuze groepering dit ook. Milieurampen, gifstoffen in ons eten: het zijn allemaal hot topics van dit moment. Uitblijvende vruchtbaarheid lijkt hierdoor een mogelijk scenario. De serie zet je ook aan het denken over de vluchtelingenproblemen. Als een van de handmaids uiteindelijk weet te ontsnappen en ze in Canada warm wordt ontvangen na al haar ontberingen is het niet lastig de parallel te trekken naar hoe vluchtelingen hier worden opgevangen. Vast niet met een mobieltje, cash geld en een arm om de schouder.
2. Nog zo’n klassiek narratief element is het morele dilemma (conflict) dat centraal staat. Drastische maatregelen nemen of de mensheid laten uitsterven? Dit leidt tot de prangende vraag welke overtuigingsprincipes er zijn gebruikt om de vrouwen hiermee te laten instemmen. Sterker nog: een van de vrouwelijke hoofdrolspelers in de serie heeft deze maatschappij mede bedacht! Zij verlangde zó wanhopig naar een kind dat zij zich van academicus liet omvormen tot vrome huisvrouw. Van een zelfstandige vrouw met macht naar een vrouw die door haar man wordt afgestraft met de riem als zij zich te veel vrijheid toe-eigent. Had zij het gedaan als ze had geweten waartoe het zou leiden? Zouden wij dit in haar positie ook kunnen doen?
3. Dit brengt mij bij het volgende narratieve kenmerk. Bij een goed verhaal moeten we ons kunnen identificeren met de hoofdpersonen, dat wil zeggen een held of martelaar en haar mede- of tegenstanders. Kun je de handelingen en gedachtegang van deze personages volgen? Zijn ze aannemelijk? Deze identificatie zuigt je als het ware in het verhaal. Dit krijgen de sterke personages van The Handmaid’s Tale feilloos voor elkaar. Je haat ze of je houdt van ze. Je bent benieuwd hoe het ze zal vergaan en wat de talloze plotwendingen voor gevolgen voor ze zullen hebben.
4. Deze wendingen zijn op zichzelf ook al een manier om te zorgen dat je als toehoorder bij het verhaal betrokken wordt en de laatste narratieve techniek die ik hier wil aanhalen. Steeds als er geen uitweg uit de misère lijkt te zijn, gaat het verhaal een heel andere kant op. Ook als het juist eens wel meezit voor de vrouwelijke hoofdpersoon. Deze onvoorspelbaarheid houd je op het puntje van je stoel.

Samengevat dragen de volgende narratieve elementen bij aan het succes van The Handmaid’s Tale:

• Een klassiek verhaal van goed versus kwaad
• Een moreel dilemma (conflict)
• Identificatie met het slachtoffer en haar daden
• Diverse plotwendingen die voor verandering zorgen

Kortom: de serie zet je aan tot filosoferen over de situatie nú en je bent betrokken bij de karakters en het verhaal. Dit maakt dat je wilt weten hoe het afloopt en of er nog hoop is voor de mensheid. Dat je blijft kijken.

Wil je door middel van storytelling van jouw corporate story ook een successtory maken? Neem contact op met onze brandingsspecialisten.